Na ons bezoek aan de tentoonstelling van Eugeen Van Mieghem in november jl. wisten we dat het verhaal nog niet af was en dat we nog heel wat konden bij leren over deze intrigerende periode van de haven van Antwerpen.
Op 19 april 2022 opende Investar Fine Arts (dat het kunstpatrimonium van bank- en verzekeringsgroep Argenta beheer) een uitzonderlijke tentoonstelling, die nieuw licht wierp op band tussen Van Mieghem en de Red Star Line. In de pers kreeg deze tentoonstelling al onmiddellijk het etiket ‘Niet te missen’. Uit heel België zijn immers meer dan honderd kunstwerken en objecten bij elkaar gebracht. De aanleiding voor deze expo was een schenking van 18 originele werken door privéverzamelaars en het Van Mieghem Museum aan de New York Historical Society. We waren er als de kippen bij en bezochten als eerste groep de tentoonstelling: “Eugeen Van Mieghem: Kunstenaarsperspectief op de emigranten van Red Star Line.” Ook nu weer was de charismatische Erwin Joos onze gids…
Europa heeft vandaag de dag te maken met een groot aantal immigranten. Ruim een eeuw geleden vertrokken er juist miljoenen mensen weg uit ons werelddeel. In de haven van Antwerpen, een van de grote vertrekplaatsen naar de Nieuwe Wereld, woonde de kunstenaar Eugeen Van Mieghem (1875-1930) die de meestal berooide landverhuizers, die vanuit de haven vertrokken, tekende en schilderde. Zijn werk is een unieke getuigenis. Men schat dat er tussen 1873 en 1934 ca. 2,4 miljoen mensen (waarvan ca. 35 procent Joden) met de Red Star Line vertrokken naar de Nieuwe Wereld (Amerika en Canada). In 1893 richtte de rederij een gebouw in (op de hoek van de Rijnkaai en de Montevideostraat) voor een summiere medische controle van de emigranten en voor de ontsmetting van hun kleding en bagage. Recht tegenover dit magazijn hielden de ouders van Eugeen Van Mieghem herberg. Zo observeerde de kunstenaar de grote migratie naar Amerika en de groei van de Red Star Line vanop de eerste rij.
Tijdens de expo kunnen we zien hoe Van Mieghem de geschiedenis vastlegt met enkele trekken van zijn potlood, op elk papier dat hij kon vinden. We zien haveloze mensen die een half continent doorkruist hadden, op de loop voor vervolging en armoede. We zien wachtende mensen, ijsberend of op hun bagage zittend. Het zijn landverhuizers in Antwerpen, die de overtocht naar Amerika hoopten te maken met een schip van de Red Star Line. Tekeningen van meer dan een eeuw oud, maar het lijkt alsof ze gisteren gemaakt zijn in een of ander Oekraïens station…
Normaal schildert of tekent Van Mieghem kleine werken, maar in de tentoonstelling hangt één groot schilderij dat ons met verstomming slaat. Het is eigendom van Karel Van Rompuy die het kocht in de jaren 1970 op een Antwerpse veiling. Sindsdien is het op het hoofdkantoor van Argenta tentoongesteld geweest, maar nooit voor het grote publiek. Wat het schilderij zo uniek maakt is de diversiteit: je ziet niet alleen rijke en arme immigranten, maar ook de havenarbeiders en de zakkennaaisters. Er wordt niets verbloemd. Je krijgt de werkelijkheid te zien, zoals ze toen was.